ยี่หร่า สมุนไพรกลิ่นหอมเย็นและรสเผ็ดร้อน 

ถ้าหากนึกถึงสมุนไพรไทยมากสรมากสรรพคุณที่มีกลิ่นหอมเย็น และรสเผ็ดร้อน ก็คงหนีไม่พ้น ยี่หร่า หรือโหระพาช้าง บางพื้นที่ก็เรียกว่า  ผักจันทร์ เพราะเราจะมักพบเห็นหรือนำมาใช้ประกอบอาหารเพื่อเพิ่มกลิ่นหอมให้น่ารับประทาน และดับกลิ่นคาวได้อีกด้วย

ยี่หร่า ภาคเหนือ จันทร์หอม ผักจันทร์ ภาคกลาง กะเพราญวน ยี่หร่า โหระพาช้าง ภาคอีสาน กะเพราควาย ภาคใต้ ใบหร่า เป็นไม้พุ่มขนาดเล็ก ลำต้นเป็นเหลี่ยม ใบเดี่ยวเรียงตรงข้ามสลับตั้งฉากรูปไข่ โคนใบมน ปลายใบแหลม ขอบใบจักฟันเลื่อย ดอกเป็นช่อออกบริเวณปลายยอด ประกอบด้วยดอกขนาดเล็กสีขาวประมาณ 50-100 ดอก ผลขนาดเล็กรูปไข่แบน มีกลิ่นหอมมากกว่าส่วนอื่น ผลอ่อนสีเขียว ผลแก่สีน้ำตาลอ่อน หนึ่งผลมีสี่เมล็ด และสามารถขึ้นได้ดีในดินร่วนมีอินทรียวัตถุสูง ระบายน้ำดี แสงแดดจัด

วิธีปลูกยี่หร่า

การเพาะเมล็ด

1. เตรียมถุงขนาดเล็กใส่ดินและปุ๋ยพอเหมาะ โรยเมล็ดพันธุ์ลงไป รดน้ำสม่ำเสมอ เพื่อเพาะเมล็ดให้เป็นต้นอ่อน
2. เตรียมกระถางหรือแปลงดินที่ต้องการปลูก ใส่ดินผสมกับปุ๋ยคอกและกาบมะพร้าวหั่นชิ้นเล็กๆ แล้วขุดเป็นหลุมเล็ก ๆ สำหรับเตรียมย้ายต้นอ่อนมาปลูก
3. แยกต้นอ่อนมาปลูก บนดินหรือในกระถางที่เตรียมไว้ จากนั้น รดน้ำเช้า – เย็น สม่ำเสมอ และวางไว้ในที่โดนแดดจัดตลอดทั้งวัน

เมื่อต้นยี่หร่าเริ่มโต ให้คอยตัดกิ่ง และ เด็ดดอกทิ้ง เพราะถ้าปล่อยดอกไว้ต้นจะโทรม หลัง 20 วันผ่านไป ก็จะแตกใบอ่อนมาเรื่อย ๆ และเริ่มเก็บผลผลิตมาใช้ได้แล้ว

การปักชำ

1. ตัดกิ่งอ่อนต้นยี่หร่ามาปักชำ (ไม่ใช้กิ่งแก่) โดยให้ตัดใต้ข้อ ในแนว 45 องศา เพื่อให้รากแก้วแตกออกได้ง่าย สำหรับความยาว ควรอยู่ที่ประมาณ 15-20 เซนติเมตร หากกิ่งมีใบเยอะ ให้เด็ดใบออกบ้าง เพื่อลดการคายน้ำของใบ
2. เตรียมกระถางหรือแปลงปลูก โดยใช้ขี้เถ้า หรือ ทรายละเอียดผสมแกลบเผาและขุยมะพร้าว เพื่อให้มีความร่วนซุย ระบายน้ำได้ดี จะช่วยไม่ให้กิ่งเน่า เสร็จแล้ว ขุดเป็นรูเล็ก ๆ สำหรับปักชำกิ่ง
3. นำกิ่งมาปักชำลงไป แล้วกลบวัสดุให้แน่น เมื่อปักชำในภาชนะเสร็จแล้ว ให้รดน้ำเช้า – เย็น สม่ำเสมอ และวางไว้ในที่โดนแดดจัดตลอดทั้งวัน (หากเป็นหน้าฝน มีฝนตกชุกก็อาจไม่ต้องรดน้ำบ่อย)

รอประมาณ 15-20 วัน พืชก็จะเริ่มออกราก ถึงตอนนั้น จึงให้ย้ายไปปลูกในกระถางหรือภาชนะที่เตรียมไว้

การใช้ประโยชน์

ใบมีกลิ่นหอมเย็นและรสเผ็ดร้อน นำมาใส่ในแกงเนื้อ แกงปลา แกงอ่อม แกงคั่วหอยขม ผัดเผ็ดเนื้อ หมู ไก่ ช่วยดับกลิ่นคาว หรือนำมาอมแก้ปวดฟัน

ส่วนผลนำไปตากแห้ง ทำเป็นเครื่องเทศ ใช้ประกอบอาหารเพิ่มกลิ่นหอมน่ารับประทาน และดับกลิ่นคาวได้เช่นเดียวกับใบ นอกจากนี้ยังสามารถกินเป็นผักสดกับลาบได้